Wirtualna Izba Regionalna Gminy Książ Wielkopolski

Ludzie

[ powrót ] II Rzeczpospolita 1919-1939

por. kaw. inż. Józef Barcikowski

działacz niepodległościowy, właściciel majątku Konarskie
[ur. 1900 - zm. 1980]

Źródło: Słownik Biograficzny Śremu część II
Autor: Katarzyna Gwincińska

Miejsce: Konarskie

BARCIKOWSKI Józef (1900-1980), harcerz, ułan II RP, rolnik i hodowca, działacz społeczny, zwłaszcza w dziedzinie obronności. Urodził się 12 I 1900 w Poznaniu jako syn Stefana i Stanisławy z d. Gertych. Miał dwoje rodzeństwa: starszego brata Romana (ur. 1896) i młodszą siostrę Antoninę (ur. 1908). Do 12 roku życia był uczniem Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma w Poznaniu. W 1910 rodzice zakupili majątki Konarskie i Jarosławki. Ojciec zmarł w 1912 i Stanisława z dziećmi przeprowadziła się do Konarskiego. Kontynuował naukę w Gimnazjum w Śremie. Tam, z bratem Romanem byli współzałożycielami ruchu harcerskiego. Należał do tajnej organizacji gimnazjalistów Towarzystwo Tomasza Zana. Już od 1912 pełnił funkcję prezesa TTZ (pseudonim "Kmicic"), choć, po ostrzeżeniu matki przez dyrektora Gimnazjum Augusta Wundracka, zaprzestał działalności na kilka miesięcy. W czasach szkolnych był także drużynowym Drużyny Harcerskiej im. Przemysława. Maturę zdał w 1917 roku. Ze względu na wiek, nie został powołany do niemieckiej armii i nie walczył w I wojnie światowej. Z początkiem grudnia 1918, nie czekając na rozwój rewolucyjnych wypadków w Wielkopolsce, przedostał się przez zieloną granicę na tereny polskie i 12 XII 1918 wstąpił jako ochotnik do 4 plutonu 5 szwadronu 2 Pułku Ułanów Grochowskich w Kaliszu. 26 I 1919 wyruszył na front wojny polsko-czeskiej. Brał udział w walkach o Śląsk Cieszyński do zakończenia konfliktu w lutym 1919. Następnie wraz pułkiem wrócił do Kalisza i w kwietniu 1919 wyruszył na front ukraiński. 15 V 1919 podczas ataku na Dobrosin został ciężko ranny. Trafił do szpitala polowego w Zamościu, gdzie 18 V dołączyła do niego matka. Pani Stanisława, jako tymczasowa pielęgniarka, opiekowała się synem i innymi rannymi do 6 VII 1919, tj. do momentu wypisania Józefa ze szpitala. Jako trwale niezdolny do służby wojskowej wrócił z matką do Konarskiego. Po krótkiej rekonwalescencji w domu, 1 X 1919 wstąpił do 2 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Biedrusku, skąd 4 XI 1919 został skierowany do Szkoły Oficerskiej w Poznaniu. 14 XI 1919 szkołę przemianowano na Wielkopolską Szkołę Podchorążych Piechoty. Józef ukończył ją 4 VII 1920 z trzecią lokatą i natychmiast otrzymał przydział do 6 Brygady Rezerwy z rozkazem jazdy do Dźwińska (Dyneburg) na wyzwolonej przez Polaków Łotwie. Stamtąd już 18 VII 1920 został odesłany pod Białystok do majątku Pietkowo w posiadaniu hrabiny Gabrieli Komar, gdzie w 1918 został sformowany i do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej stacjonował 10 Pułk Ułanów Litewskich. Barcikowski przybył tam z rozkazem sformowania ochotniczego Szwadronu Huzarów Śmierci. Po kilku dniach wraz z szwadronem dowodzonym przez por. Kazimierza Wyszosława Tomasika wyruszył na zbliżający się do Warszawy front. Szwadron miał zadanie ochraniać dowództwo 4 Dywizji Piechoty i pełnić służbę patrolową. W tej formacji Józef brał udział w bitwie warszawskiej 15 VIII 1920 i w kontruderzeniu, następnie, po przetransportowaniu do Chełma, w pościgu za 1 Armią Konną Budionnego. Po wyparciu Konarmii z Wołynia, Szwadron został przetransportowany koleją z Kowla do Białowieży i skierowany pod Wilno, gdzie pozostał do zawieszenia broni 12 X 1920, następnie stacjonował w Bobrowiczach pod Mołodecznem na Białorusi. 1 XII 1920 Barcikowski został mianowany podporucznikiem i po rozwiązaniu Szwadronu Huzarów Śmierci przydzielony do sztabu 9 Dywizji Piechoty jako oficer kulturalno-oświatowy, później oficer ordynans dowódcy dywizji płk. Mieczysława Ryś-Trojanowskiego. Został zdemobilizowany 13 II 1922 i przeniesiony do korpusu oficerów rezerwy kawalerii z przydziałem do 16 Pułku Ułanów w Bydgoszczy. Brał aktywny udział w ćwiczeniach rezerwy i 2 I 1932 otrzymał awans na porucznika.
Po demobilizacji w 1922 wrócił do domu i zajął się zarządzaniem rodzinnymi majątkami w Konarskim i Jarosławkach. Studiował rolnictwo na Uniwersytecie Poznańskim i wdrażał nowoczesne rozwiązania w swoim gospodarstwie. Specjalizował się w hodowli bydła, trzody chlewnej i koni półkrwi, a także chartów, które zdobywały trofea na wystawach, m.in. pierwsze miejsce na PeWuCe w 1929. Prowadził wydobycie torfu i produkcję mączki ziemniaczanej. Działał społecznie, zwłaszcza w dziedzinie obronności. Założył drużynę harcerską w Konarskim i w Książu. Wraz z burmistrzem Edmundem Borysem 27 XI 1927 utworzył w Książu Oddział Przysposobienia Wojskowego i został jego komendantem. Obaj zorganizowali pierwszy w powiecie śremskim marsz gwiaździsty drużyn ksiąskiej V Kompanii PW do Książa w 82. rocznicę bitwy o Książ 27 IV 1932. Wydarzenie było połączone z manifestacją patriotyczną przy mogiłach powstańców 1848, gdzie płomienne przemówienia wygłosili Józef i Roman Barcikowscy oraz m.in. starosta śremski Romuald Wilczek. Po manifestacji na ksiąskim rynku odbyły się manewry PW i OSP - "pokaz walki gazowej". Po 1932 był prezesem Związku Strzeleckiego w Książu. Równolegle utrzymywał swoją sprawność bojową, biorąc udział w ćwiczeniach i szkoleniach rezerwy, m.in. w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu. 31 VIII 1939 zgłosił się do Ośrodka Zapasowego Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Kraśniku. W kampanii wrześniowej walczył z Niemcami jako dowódca plutonu w zaimprowizowanym zgrupowaniu kawalerii ppłk. Kazimierza Halickiego, które po agresji sowieckiej, 18 IX 1939 dołączyło do Grupy Operacyjnej "Dubno". Został wcielony do szwadronu rtm. Reszke 19 Pułku Kawalerii Wołyńskiej. Jego formacja 20 IX walczyła z Rosjanami o Busk, po czym wycofała się za Bug i 25 IX 1939 skapitulowała przed Niemcami pod Rawą Ruską. 5 X 1939 został osadzony w Oflagu VII A Murnau (nr jeńca 15188), gdzie przebywał do końca wojny. Po wyzwoleniu obozu 29 V 1945 przez wojska amerykańskie, w Murnau powstał Polski Ośrodek Wojskowy jako baza rekrutacyjna do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. Józef Barcikowski wraz z częścią oficerów wstąpił do Korpusu z przydziałem do Pułku Ułanów Karpackich. Stacjonował we Włoszech do lipca 1946, kiedy to wraz z pułkiem został przeniesiony do Wielkiej Brytanii. W 1947 zorganizował i poprowadził kurs rolniczo-ogrodniczy dla żołnierzy przebywających w jednostce. Pozostał w PUK do rozformowania jednostki w 1948 i osiadł w Anglii. Zamieszkał w Spondon w Derbyshire i tam od 1951 podjął pracę najpierw w stadninie koni, potem do emerytury (1967) w laboratorium zakładów chemicznych British Celanese. Został naturalizowany 6 V 1966. Zmarł 7 II 1980 w Brompton Huntington.

Odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych.
Otrzymał Medal Pamiątkowy "Za Obronę Śląska" nadany przez Prezydium rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego 2 X 1919; został odznaczony Medalem Niepodległości zarządzeniem Prezydenta RP 16 III 1933, Medalem Wojska przez dow. 2 Korpusu gen. Władysława Andersa (wrzesień 1946), brytyjskim Medalem Wojennym przez dow. 14 Wielkopolskiej Brygady Pancernej płk. Bobińskiego (listopad 1946); był uprawniony do noszenia odznaki sportowej 3 klasy 1 stopnia Wojewódzkiego Stołecznego Komitetu WF i PW w Poznaniu (1933), odznaki 16 Pułku Ułanów (1932) i 17 PU (1976), odznaki 2 Korpusu (1946).

Archiwa rodziny Barcikowskich, w tym maszynopis przebiegu służby wojskowej Józefa Barcikowskiego; "Wiadomości Śremskie", 1929, nr 19; Marian Paluszkiewicz, Jerzy Szews, Słownik biograficzny członków tajnych towarzystw gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850-1918, PTPN, Poznań 2000;
Jan Załuska (red.): Wielkopolska Szkoła Podchorążych Piechoty. Szkic historyczny z 55-ma ilustracjami, Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego "Biblioteka Polska", Bydgoszcz 1924; Rocznik Oficerów Rezerwy 1934; "Ogniwo", Śrem 1932, nr 6; Włodzimierz Majdewicz, Podpułkownik Kazimierz Halicki, [w:] "Ułan Wołyński", 2011, nr 42; PWK Katalog Wystawy 1929 r.; Maria Strzałko, Majątki wielkopolskie. Tom VII. Powiat śremski, Szreniawa 2002; "The London Gazette" 28 VI 1966;

Katarzyna Gwincińska

Sygnatura: OS-00268
Fot. Archiwum rodziny Barcikowskich

Jeśli możesz uzupełnić opis tego obiektu, napisz do nas: wir.ksiazwlkp[@]gmail.com. Użyj sygnatury obiektu (dwie linie wyżej).

Obiekty powiązane.