Katalogi: |
Zdjęcia i ryciny |
Dokumenty |
Mapy i herby |
Dawna prasa |
Ludzie |
Legendy i mity |
Przedmioty |
Artykuły |
Bibliografia |
Szukaj według: |
Okresy |
Miejscowości |
Tematy |
Indeks osób |
Projekt WIR: |
O projekcie |
Redakcja |
ArtykuÅ‚y | [ powrót ] ¯ycie codzienne |
Historia Książa wg Heinricha Wuttke z 1864 r. ŹródÅ‚o: Schtädtebuch des Landes Posen Autor: Heinrich Wuttke Datowanie: 1864 r. Miejsce: Książ [ob. Książ Wielkopolski] Kschonz, Xions, Xionds, Xiondz, Xionz, Kschions, p. XiÄ…dz, Xiąž, KsiÄ…zek (w_dokumentach: 1430 Kezin, 1441 Kcynia, 1480 Kczynija)[1], w_pobliżu Warty, byÅ‚ centrum okrÄ™gu[2]. W dokumencie z 1402 r. wspomina siÄ™ o tamtejszym kasztelanie[3]. W XV w. otrzymaÅ‚ prawa miejskie; 1441 jako miasto wymieniony, kiedy król WÅ‚adysÅ‚aw nadaÅ‚ Książ w lenno Albertowi SÅ‚upskiemu za 400 grzywien, z zastrzeżeniem prawa postoju dla siebie[4]. OkoÅ‚o poÅ‚owy XV w. byÅ‚ dziedziczny wójt [advocatus] Szymon Czayka. Jego syn PaweÅ‚ 2 marca 1480 odsprzedaÅ‚ w obecnoÅ›ci starosty generalnego Wielkopolski dziedziczny urzÄ…d wójtowski wraz ze wszystkimi uprawnieniami szlachcicowi MichaÅ‚owi Drogoszowi, synowi zmarÅ‚ego Brzostowskiego Klein-Tupadla za 100 grzywien[5]. Kschonz byÅ‚ dobrami zależnymi, w posiadaniu szlachty. Luteranizm napieraÅ‚, luteranie wybudowali sobie koÅ›ciół; w 1560 r. miaÅ‚a tu miejsce kongregacja koÅ›cielna luteranów. W koÅ„cu XVIII w. wÅ‚aÅ›cicielem byÅ‚ Zakrzewski. W 1800 r. w mieÅ›cie byÅ‚o 96 domów, 10 mÅ‚ynów, 1 folwark i 3 budynki użytecznoÅ›ci publicznej, z których jednym byÅ‚ katolicki, a drugim ewangelicki koÅ›ciół. MieszkaÅ„ców byÅ‚o 707, jedna dziesiÄ…ta Å»ydów. ZajmujÄ…cych siÄ™ rzemiosÅ‚em byÅ‚o 14 piekarzy (w tym 1 Å»yd), 8 gorzelników, 7 mÅ‚ynarzy, 14 szewców, 13 płócienników (tkaczy lnu), 7 krawców (z tego 4 Å»ydów), 8 stolarzy, po 3 garncarzy, bednarzy, koÅ‚odziejów, garbarzy, po 2 Å›lusarzów i balwierzy, 1 introligator (Å»yd), malarz, farbiarz, zegarmistrz, tokarz, tracz, cieÅ›la, murarz, szklarz, gwoździarz, kuÅ›nierz, powroźnik, mydlarz, kominiarz, ogrodnik, żadnego browarnika, żadnego rzeźnika. Liczba tkalni i garbarni wzrosÅ‚a w naszym stuleciu. Liczba Å»ydów powiÄ™kszaÅ‚a siÄ™ i otwarto synagogÄ™. Kschonz miaÅ‚ w 1877 r. 775 mieszkaÅ„ców. W 1837 w 106 domach mieszkaÅ‚o 1017 osób. 1843 - 1087 mieszkaÅ„ców. Podczas powstania 1848 r. Kschonz staÅ‚ siÄ™ punktem postojowym i miejscem spotkaÅ„ Polaków, choć część mieszkaÅ„ców już 18 kwietnia otwarcie wyraziÅ‚a pragnienie przyÅ‚Ä…czenia siÄ™ do ZwiÄ…zku Niemieckiego[6]. Burmistrz zostaÅ‚ aresztowany, tÅ‚um Polaków, który wtargnÄ…Å‚ do miasta rzuciÅ‚ siÄ™ na Niemców i Å»ydów, Polacy splÄ…drowali ich domy i wiele wywieźli z miasta. Prawie codziennie do Åšremu przybywali uciekinierzy z Książa. Ewangelicki pastor uszedÅ‚ z wiÄ™kszoÅ›ciÄ… swojej gminy do niemieckich OlÄ™drów w dolinie Warty[7], ale Polacy napadli również na OlÄ™drów, odebrali im broÅ„, okradli i pobili. Jednak wkrótce ucieczka siÄ™ zakoÅ„czyÅ‚a. MieszkaÅ„cy Książa zostali siÅ‚Ä… sprowadzeni z powrotem i zatrzymani przez uczestników powstania. Dowódca Polaków von Radonski zmusiÅ‚ przerażonych do napisania wyjaÅ›nienia, że nic nie zakłóciÅ‚o spokoju i porzÄ…dku. NieposÅ‚usznych zamykano w piwnicach. Jednak mieszkaÅ„cy Książa wystÄ…pili 18 kwietnia z apelem przeciw ukaraniu Willisena i wyrazili chęć przyÅ‚Ä…czenia siÄ™ do ZwiÄ…zku Niemieckiego[8]. Polski obóz pod Książem (okoÅ‚o półtrzecia sta [250] ze strzelbami, 800-1000 uzbrojonych w kosy mężczyzn, 150-300 konno i dwa dziaÅ‚a) byÅ‚ pod dowództwem puÅ‚kownika Leo von Dombrowskiego. Obywateli miasta, którzy byli w Åšremie, nakazaÅ‚ aresztować. Samo miasto zostaÅ‚o umiejÄ™tnie zabarykadowane trzema rzÄ™dami, zewnÄ™trzny blokowaÅ‚ wjazdy do miasta, a wewnÄ™trzny drogi dojazdowe do Rynku. 27 kwietnia stacjonujÄ…cy pod Åšremem pruski puÅ‚kownik von Brandt domagaÅ‚ siÄ™ uwiÄ™zionych braci Klutowskich i kowala Weissa, i zagroziÅ‚, że jeÅ›li to bezprawie bÄ™dzie trwać, podejmie interwencjÄ™ zbrojnÄ…. Dombrowski odmówiÅ‚ ich wypuszczenia twierdzÄ…c, że jako szpiedzy zostanÄ… oni postawieni przed sÄ…dem wojennym[9]. Rankiem dwudziestego dziewiÄ…tego budowniczy maszyn Wiesener zostaÅ‚ wypuszczony z niewoli, ale tylko po to, aby pognać go po Rynku i rozstrzelać[10]. Tego samego dnia pruski puÅ‚kownik ruszyÅ‚ na Książ i wezwaÅ‚ Polaków do zÅ‚ożenia broni i rozejÅ›cia siÄ™. Polacy odpowiedzieli strzaÅ‚ami; obsadzili wieżę, koÅ›ciół i domy, polscy jeźdźcy stacjonowali na północ od miasta (na wschód od Zakrzewa), kosynierzy z okolicy rzucili siÄ™ na pomoc, w dwóch grupach, od Mittelstädta i GarczyÅ„skiego. Prusacy odrzucili nacierajÄ…cych nieprzyjacielskich jeźdźców i obydwie nadciÄ…gajÄ…ce grupy odpÄ™dzili. Na miasto ruszyÅ‚y szturmy z kilku stron i chociaż kilka pierwszych ataków odparto, Prusacy opanowali miasto w trakcie dwugodzinnej walki. Wreszcie okoÅ‚o 600 obroÅ„ców zepchniÄ™to z różnych stron na plac rynkowy, gdzie musieli siÄ™ oni poddać. WÅ›ród wziÄ™tych do niewolo byÅ‚ również duchownym o nazwisku Koszucki ubrany w ornat, z bryczesami, ostrogami i szablÄ…[11]. WÅ‚aÅ›ciciel Książa, Budziszewski, uciekÅ‚ w czasie bitwy[12]. Ponadto, mimo poddania siÄ™ Polaków, na Rynku jeszcze dwóch Prusaków padÅ‚o od strzałów oddanych z domów, rozwÅ›cieczeni żoÅ‚nierze zostali z trudem powstrzymani przez dowódców przed zmasakrowaniem więźniów[13]. WÅ›ród prusaków polegÅ‚o 23, rannych byÅ‚o 135; straty Polaków oszacowano na czterokrotnie wyższe. Bitwa trwaÅ‚a od 10.30 do 14.30. Tym samym miasto stanęło w pÅ‚omieniach, a wiele domów zamieniÅ‚o siÄ™ w proch. W pÅ‚onÄ…cych domach zginęło wielu rannych Polaków. Katastrofa roku 1848 zahamowaÅ‚a rozwój miasta[14]. Dziesięć lat później liczba ludnoÅ›ci byÅ‚a niższa. WynosiÅ‚a w 1858: 1082, w 1861: 1076 ludzi. Przypisy: [1] Drugie miasto o podobnej nazwie (XiÄ…z, XiÄ…c) leży pięć mil od Krakowa. Ta sama nazwa wystÄ™puje w dokumentach z XV w. (np. 1427, Codex Diplomaticus Poloniae, t. II, s. 440. [2] W Ziemi Wielkopolskiej w okrÄ™gu „kczyÅ„skim”, dokument z 1430 r., Codex Diplomaticus Poloniae, t. I, s. 306. [3] Inventarium omnium et singulorum privilegiorum, litterarum, diplomatum,scripturarum et monumentorum quaecunque in Archivo Regni in arce Cracoviensi [...], Paryż 1862, s. 297. [4] Inventarium omnium et singulorum privilegiorum, litterarum, diplomatum,scripturarum et monumentorum quaecunque in Archivo Regni in arce Cracoviensi [...], Paryż 1862, s. 300. WÄ…tpliwe, aby Xancze, który w 1458 r. miaÅ‚ wystawiać 6 wojowników, byÅ‚ Książem; najprawdopodobniej Książ nie wystÄ™puje w tym spisie. [5] Piotr z Opalenicy, chorąży poznaÅ„ski i starosta generalny Wielkopolski poÅ›wiadcza i zatwierdza (ratificamus): [tu nastÄ™puje treść Å‚aciÅ„skiego dokumentu, który mówi o opisywanym zdarzeniu]. Wymienione wÅ‚oÅ›ci i zyski przynależne wójtostwu nie oznaczajÄ… wcale, że one wszystkie byÅ‚y wówczas dostÄ™pne w Książu. Twórca dokumentu użyÅ‚ zapewne wykorzystywanych w takim wypadku wzorca (formularza). [6] Deutsches konstitutionelles Blatt für das Großherzogtum 1848, s. 26 [7] C. v. Voigts-Rhetz, Aktenmassige Darstellung der Polnischen Insurrektion im Jahre 1848, PoznaÅ„ 1848, s. 30-31. [8] Deutsches konstitutionelles Blatt für das Großherzogtum Posen 1848, Nr 7 z 22 kwietnia. [9] L. v. J., Die polnische Insurrektion in Posen im Frühjahr 1848, Glogau 1849, s. 85-88. [10] C. v. Voigts-Rhetz, Aktenmassige Darstellung der Polnischen Insurrektion im Jahre 1848, PoznaÅ„ 1848, s. 36-37 [11] L. v. J., Die polnische Insurrektion in Posen im Frühjahr 1848, Glogau 1849, s. 89, 92-96. [12] C. v. Voigts-Rhetz, Aktenmassige Darstellung der Polnischen Insurrektion im Jahre 1848, PoznaÅ„ 1848, s. 31. [13] C. v. Voigts-Rhetz, Aktenmassige Darstellung der Polnischen Insurrektion im Jahre 1848, PoznaÅ„ 1848, s. 18. [14] Niemniej jednak w 1862 r. polskie stronnictwo pojawia siÄ™ w Książu ponownie i pojawiajÄ… siÄ™ polskie symbole [oznaki polskoÅ›ci?]. OÅ›miu mieszkaÅ„ców trafiÅ‚o na cztery tygodnie do wiÄ™zienia. Ich zwolnienie 15 grudnia wykorzystano do [zorganizowania] uroczystoÅ›ci, w której wziÄ™li udziaÅ‚ duchowni i obaj katoliccy nauczyciele. Na ich cześć przyozdobiono ulice obrazami Å›wiÄ™tych, odprawiono uroczyste nabożeÅ„stwo, a domy polskich mieszkaÅ„ców oÅ›wietlono. PrzekÅ‚ad: Magdalena Kaczmarek Komentarz od redakcji: Relacja z bitwy o Książ i wydarzeÅ„ bezpoÅ›rednio jÄ… poprzedzajÄ…cych zostaÅ‚a spisana na podstawie raportu adiutanta puÅ‚kownika Heinricha von Brandta - majora Konstantina von Voigts-Rhetz, najwyższego rangÄ… oficera obecnego w mieÅ›cie po kapitulacji. Nie wszystkie fakty sÄ… prawdziwe. Nie ma np. potwierdzenia fakt o rozstrzelaniu obywatela niemieckiego tuż przed bitwÄ…. | Warning: mysqli_fetch_array() expects parameter 1 to be mysqli_result, bool given in /pages/funkcje.php on line 383 Warning: mysqli_fetch_array() expects parameter 1 to be mysqli_result, bool given in /pages/funkcje.php on line 383 |
Sygnatura: AR-00023 Fot. WBC |